Nghiên cứu tác dụng của chế phẩm tuệ đức an giấc nữ ở bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ

Nghiên cứu tác dụng của chế phẩm tuệ đức an giấc nữ ở bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ

GS.TS. Nguyễn Văn Chương, ThS. BS CKI. Đỗ Đức Thuần

Bộ môn Nội Thần kinh –Bệnh viện Quân y 103 – Học viện Quân y

Tóm tắt

Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng 98 bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ, lứa tuổi 40-60 chiếm 53,4%. Chúng tôi có một số kết luận sau 30 ngày sử dụng chế phẩm thảo dược Tuệ Đức An Giấc Nữ (AGN) như sau: AGN giảm thời gian vào giấc ngủ được 37,4±29,1 phút, tăng thời lượng ngủ được 1,8±1,0 giờ/đêm, giảm 1,3±0,9 lần thức giấc/đêm, giảm được 6,0±4,9 Chỉ số PSQI, điểm Trầm cảm-Lo âu-Stress (DASS-21) so với lúc vào viện giảm có ý nghĩa thống kê với p<0,05, 64,5% số bệnh nhân nghiên cứu thấy tác dụng điều trị tốt và rất tốt. Tác dụng không mong muốn ít gặp như buồn ngủ ngày hôm sau, mệt mỏi, bồn chồn và các triệu chứng tự hết sau 1 tuần sử dụng AGN.

Đặt vấn đề

Ngủ là một hoạt động sinh lý hàng ngày của con người để đảm bảo cho sự sống của cơ thể và phục hồi sức khoẻ sau một ngay thức làm việc, góp phần giúp cơ thể bài tiết ra hoóc môn tăng trưởng giúp cho trẻ em phát triển.

Mất ngủ là chứng bệnh gây khó khăn trong đời sống rất nhiều người, nhiều khi ảnh hưởng nặng nề tới chất lượng sống và khả năng hoạt động xã hội, ước đoán có tới 35-40% người lớn mắc chứng bệnh này [1]. Việc điều trị tái lập giấc ngủ thường rất khó khăn, mất thời gian. Không ít trường hợp mắc những sai lầm khi điều trị rối loạn giấc ngủ. Việc sử dụng các sảm phẩm hóa dược thường tốn kém và có nhiều tác dụng phụ gây ra cho sức khỏe.

Trong kho tàng dược điển Việt Nam có nhiều vị thuốc, bài thuốc chữa mất ngủ có giá trị và độ an toàn cao dùng rất phổ biến như tâm sen, củ bình vôi, lạc tiên…

AGN với thành phần Đinh lăng, Lạc tiên, Ích mẫu, Hương phụ, Cao chi tử có tác dụng giảm lo âu, trầm uất, tăng sức chịu đựng của cơ thể, thư giãn sức sống của não bộ, mang đến giấc ngủ sinh lý, tự nhiênvà hầu như không có tác dụng phụ. Đây là một sản phẩm dành riêng cho phụ nữlần đầu tiên có mặt ở thị trường Việt Nam. Có thể sử dụng dài ngày và an toàn. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài nhằm 2 mục đích sau:

1. Đánh giá tác dụng cải thiện lâm sàng của Tuệ Đức An Giấc Nữ ở các bệnh nhân nữ có rối loạn giấc ngủ.

2. Nhận xét tác dụng không mong muốn của Tuệ Đức An Giấc Nữ sau 30 ngày điều trị.

Đối tượng và phương pháp nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu gồm 98 bệnh nhân nữ được chẩn đoán rối loạn giấc ngủ, có chỉ số chất lượng giấc ngủ Pittsburg (Pittsburg sleep quality index=PSQI) >5, được điều trị ngoại trú ở Khoa Thần kinh và khoa Đột quỵ-Bộ môn Nội Thần kinh-Bệnh viện Quân y 103. PSQI càng cao mất ngủ càng nặng. Các bênh nhân được chia làm ba nhóm:

NhómI (Nhóm AGN):chỉ sử dụng một sản phẩm AGN (AGN); với 33 bệnh nhân nữ; các bệnh nhân dùng phác đồ 2 viên AGN/ngày, uống vào một giờ cố định (21 giờ 30 hàng ngày) liên tục trong 30 ngày.

Nhóm II (Nhóm Ro+AGN): sử dụng phác đồ Rotunda kết hợp AGN;với 31 bệnh nhân nữ; các bệnh nhân dùng phác đồ kết hợp Rotunda 2 viên và AGN 2 viên/ngày, uống vào một giờ cố định (21 giờ 30 hàng ngày) liên tục trong 30 ngày.

Nhóm III (Nhóm Ro): chỉ sử dụng một sản phẩm Rotunda; với 34 bệnh nhân nữ; dùng 2 viên Rotunda/ngày,uống vào một giờ cố định (21 giờ 30 hàng ngày) liên tục trong 30 ngày.

Phương pháp nghiên cứu

Thiết kế nghiên cứu mở ngẫu nhiên có đối chứng.

Các chỉ tiêu theo dõi:

+ Đặc điểm chung (tuổi, thời gian mắc bệnh…)

+ Chỉ số chất lượng giấc ngủ PSQI.

+ Thang điểm Trầm cảm- Lo âu- Stress-DASS 21 (Depression-Anxiety-Stress Scales): là bộ câu hỏi điều tra có 21 câu, để đánh giá tình trạng trầm cảm, lo âu và stress. Tổng số có 63 điểm, tùy theo điểm số mà các rối loạn được đánh giá với các mức độ khác nhau. Cụ thể như sau:

+ Theo dõi, khám phát hiện các triệu chứng biểu hiện tác dụng không mong muốn.

+ Đánh giá tác dụng của phương pháp căn cứ vào các đại lượng.

            + Điểm thuyên giảm và hệ số thuyên giảm:

      Ví dụ với PSQI:

                        * Điểm thuyên giảm = Điểm PSQI trước điều trị – Điểm PSQI sau điều trị

                        * Lượng giá mức độ hiệu quả điều trị của phương pháp:

                                    Tác dụng rất tốt = Các tiêu chí giảm 75-100%.

                                    Tác dụng tốt = Các tiêu chí giảm 50-dưới 75%.

                                    Tác dụng trung bình = Các tiêu chí giảm 25-dưới 50%.

                                    Tác dụng kém = Các tiêu chí giảm dưới 25%.

                                    Đạt mục tiêu điều trị khi các tiêu chí giảm ≥50%.

            + Bệnh nhân tự đánh giá.

Xử lý số liệu nghiên cứu bằng phần mềm thống kê y học SPSS 20.0.

Kết quả và bàn luận

Đặc điểm chung nhóm nghiên cứu

Bệnh nhân rối loạn giấc ngủ tập trung nhiều ở lứa tuổi 40-60: chiếm 53,4% ở nhóm sử dụng AGN và 46,0% ở sử dụng Rotunda kết hợp AGN và chiếm 50,3% ở nhóm sử dụng Rotunda đơn thuần. Các nhóm tuổi dưới 20, 20 đến 40 tuổi và trên 60 tuổi chiếm tỷ lệ ít. Sự khác biệt về tỷ lệ bệnh nhân ở các nhóm tuổi là không có ý nghĩa thống kê với p>0,05. RLGN  ở nữ giới có thể gặp nhiều ở lứa tuổi 40-60, là lứa tuổi phụ nữ đang là trụ cột về kinh tế, chính trị của gia đình và xã hội là lứa tuổi phụ nữ đang chịu nhiều áp lực từ cuộc sống, lứa tuổi mà nữ giới có nhiều biến động về nội tiết tố.

Bảng 1. Phân bố nghề nghiệp trong nhóm nghiên cứu.

 Công chức chiếm 42,4% ở nhóm bệnh nhân sử dụng AGN; 38,7% nhóm sử dụng kết hợp AGN và Rotunda; 38,2% ở nhóm sử dụng mình Rotunda. Khác biệt về nghề nghiệp ở các nhóm nghiên cứu không có ý ngĩa thống kê với p > 0,05. Công chức thường ít hoạt động thể lực, thời gian sử dụng máy tính nhiều thường hay ảnh hưởng đến giấc ngủ. Trong nhóm lao động tự do của chúng tôi là những người không có nghề nghiệp ổn định, nhóm bệnh nhân này thường có điều kiện kinh tế không tốt hoặc phụ thuộc vào người khác.

Bảng 2. Thời gian bị rối loạn giấc ngủ.

Thời gian bị rối loạn giấc ngủ ở nhóm sử dụng AGN ít nhất là 52 ngày, nhiều nhất là 190 ngày, trung bình nhóm nghiên cứu 113±67 ngày. Sự khác biệt về thời gian bị rối loạn giấc ngủ ở ba nhóm là không có ý nghĩa thống kê với p>0,05. Đa số các bệnh nhân mất ngủ đều hi vọng cùng với thời gian giấc ngủ của mình sẽ được cải thiện vì vậy ít đi khám hoặc tự mua thuốc uống. Thời gian mất ngủ càng nhiều tình trạng mất ngủ càng trầm trọng [6].

Hiệu quả trên giấc ngủ của3 phác đồ ở bệnh nhân nghiên cứu

 Bảng 3.Thay đổi giấc ngủ sau điều trị 30 ngày theo 3 phác đồ của 3 nhóm bệnh nhân.

Thay đổi thời gian vào giấc ngủ

Qua nghiên cứu ta nhận thấy thời gian vào giấc ngủ sau điều trị 30 ngày giảm hơn rõ rệt so với trước điều trị trong nhóm dùng AGN, thời gian vào giấc trung bình 37,4±29,1 phút, có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Đặc biệt ở ở các bệnh nhân rối loạn kinhnguyệt, đau bụng kinh và cắt bỏ tử cung.Do trong thành phần của AGN có Ích mẫu và Hương phụ có tác dụng giảm đau bụng kinh, điều hòa kinh nguyệt [3]. Mặt khác AGN có Lạc tiên, Cao chi tử có tác dụng giảm lo lắng, trầm uất ở phụ nữ cải thiện thời gian vào giấc ngủ [4]. So sánh với nhóm bệnh nhân dùng Rotunda nhận thấy thời gian vào giấc ngủ của nhóm dùng AGN sau 30 ngày điều trị giảm hơn  nhóm dùng Rotunda (18,4 ±21,1 phút), sự khác biệt giữa hai nhóm là có ý nghĩa thống kê p<0,05. Sovới nhóm bệnh nhân dùng kết hợp AGN với Rotunda thấy sự khác biệt về thời gian vào giấc ngủ không có ý nghĩa thống kê với p>0,05.Chính AGN đem đến sự khác biệt về cải thiện giấc ngủ và sự kết hợp AGN với rotunda là không cân thiết.

Thay đổi thời lượng ngủ

AGN làm tăng thời lượng ngủ sau 30 ngày điều trị, trung bình 1,8±1,0 giờ, có ý nghĩa thống kê với p<0,05. AGN với thành phần có Lạc tiên chứa chất flavonoit và alcaloit-những chất có tác dụng tốt đối với rối loạn giấc ngủ, nó giúp khôi phục từng bước giấc ngủ có chất lượng cho người mất ngủ. Hương phụ và Cao chi tử có tác dụng an thần kéo dài thời lượng ngủ [4]. So sánh với nhóm dùng Rotunda, nhóm dùng AGNtăng 1,8±1,0 giờ,nhóm dùng Rotunda tăng 1,2±1,1 giờ, thời lượng ngủ nhóm dùng AGNtăng nhiều hơn nhóm dùng Rotunda, sự khác biệt giữa hai nhóm là có ý nghĩa thống kê p<0,05. So với nhóm sử dụng kết hợp AGN với Rotunda, không thấy khác biệt so với nhóm sử dụng đơn thuần AGN về mức độ cải thiện thời lượng ngủ trên thống kê y học với p>0,05.

Thay đổi số lần thức dậy trong đêm

Một trong những tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giấc ngủ là số lần thức giấc trong đêm. Số lần thức dậy giảm có ý nghĩa thống kê giữa trước và sau điều trị 30 ngày bằng AGN, trung bình giảm 1,3±0,9 lần thức giấc ở ngày thứ 30 so với ngày thứ 0 với  p<0,05, AGNvới thành phần Ích mẫu, Hương phụ có tác dụng hạn chế sự kích thích hệ tiết niệu của nữ giới [4], có tác dụng làm giảm số lần đi tiểu, làm tăng chất lượng của giấc ngủ. So sánh với Rotunda thấy rằng: Trong nhóm bệnh nhân dùng AGNgiảm 1,3±0,9 lần thức dậy trong đêm, nhóm dùng Rotunda giảm 0,79±0,88 lần thức dậy trong đêm, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê p<0,05. Đây là một trong những ưu thế trong việc điều trị của AGN.

 Bảng 4. Thay đổi PSQI sau điều trị theo 3 phác đồcủa 3 nhóm bệnh nhân.

Sau 15 ngày điều trị đầu (ngày 0 đến ngày 15)

Ở NhómAGN; 15 ngày điều trị đầu biểu hiện lâm sàng tốt hơn rõ rệt với điểm PSQI giảm được 4,1±4,7, khác biệt trước điều trị và sau điều trị 15 ngày có ý nghĩa thống kê với p<0,05.

Ở nhóm bệnh nhân sử dụng Rotunda sau 15 ngày điều trị PSQI giảm trung bình 3,0±3,3 điểm, ít hơn so với nhóm sử dụng AGN nhưng khác biệt không có ý nghĩa thống kế với p>0,05. Khi kết hợp AGNvà Rotunda, sau 15 ngày sử dụng điểm PSQI giảm trung bình 4,2±4,17 giảm hơn nhóm dùng đơn thuần AGNnhưng không có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Như vậy dùng đơn thuần AGNcho kết quả cải thiện giấc ngủ ở bệnh nhân nữ tương đương với dùng đơn thuần Rotunda và không cần kết hợp AGNvới Rotunda ở 15 ngày đầu tiên.

Tổng 30 ngày điều trị (ngày 0 đến ngày 30), hiệu quả điều trị của AGNlà tốt khi PSQI giảm trung bình 6,0±4,9 điểm và sự khác biệt giữa trước và sau điều trị là có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Nhóm dùng Rotunda giảm 3,4±3,7 điểm ít hơn nhóm dùng AGN, sự khác biệt giữa hai nhóm nghiên cứu là có ý nghĩa thống p<0,05. Nhóm dùng AGNkết hợp Rotunda giảm 6,2±4,31 điểm PSQI, nhiều hơn nhóm dùng AGNđơn thuần, nhưng khác biệt là không có ý nghĩa thống kê với p>0,05. Trong liệu trình 30 ngày điều trị AGNđạt hiệu quả hơn Rotunda và hiệu quả điều trị không cải thiện rõ khi kết hợp AGNvới Rotunda.

Bảng 5. Thay đổi mức độ rối loạn lo âu theo điểm DASS 21ở 3 nhóm bệnh nhân sau điều trị

Mức độ rối loạn lo âu theo thang điểm DASS biến đổi sau 15 ngày điều trị: nhóm dùng AGNcó điểm DASS 21 là 9,31±4,17 thấp hơn so với nhóm dùng đơn thuần Rotuda với DASS 21 là 12,55±7,41, khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Sau 30 ngày điều trị ở nhóm sử dụng AGNvới DASS 21 là 5,39±4,25 điểm, giảm hơn sovới nhóm sử dụng đơn thuần Rotunda với DASS 21 là 12,32±7,56 điểm, khác biệt cớ ý nghĩa thống kê với p<0,05. AGNđược cho rằng cải thiện mức độ rối loạn lo âu tốt ở bệnh nhân nữ có rối loạn giấc ngủ do trong thành phần AGNcó Lạc tiên. Lạc tiên có chứa chất flavonoit và alcaloit – những chất có tác dụng tốt đối với chứng lo âu, căng thẳng (stress) dễ bị kích thích và lo sợ do cuộc sống trầm uất gây ra[6]. Thành phần dược liệu từ Đinh lăng, Cao chi tử cũng có tác dụng giảm giảm lo âu căng thẳng và stress [4]. Đây chính là những thành phần dược liệu làm cho AGN hiệu quả trong việc cải thiện rối loạn lo âu hơn so với Rotunda. Điểm DASS 21 sau 15 và 30 ngày điều trị ở nhóm sử dụng AGN đơn thuần giảm ít hơn so với nhóm sử dụng kết hợp AGN và Rotunda, sự khác biệt là không có ý nghĩa thống kê với p>0,05. Sự kết hợp AGN và Rotunda không đem lại hiệu quả rõ rệt so với AGN đơn thuần.

Bảng 6. Hiệu lực điều trị giấc ngủ của 3 nhóm bệnh nhân sau 30 ngày điều trị.

Hiệu quả điều trị của AGN được đánh giá là tốt và rất tốt (điểm PSQI giảm được trên 50% so với PSQI vào viện) chiếm 67,7%, của Rotunda là 50,0%. Sự khác biệt về hiệu lực điều trị của hai nhóm có ý nghĩa thống kê với p<0,05. AGN được cho là ưu thế khi tác dụng điều trị rõ ở các bệnh nhân nữ có biểu hiện rối loạn lo âu, bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ có các bệnh như đau bụng kinh, rối loạn kinh nguyệt. Do AGN có các thành phần đã được chứng minh hiệu quả với các thành phần như lạc tiên, hương phụ, ích mẫu, cao chi tử. Sự kết hợp AGN và Rotunda cho thấy hiệu quả không rõ ràng so với dùng AGN đơn thuần.

Bảng 7. Tự đánh giá kết quả trên giấc ngủ của 3 nhóm bệnh nhân sau 30 ngày điều trị.

Bệnh nhân tự nhận xét sau 30 ngày điều trị với mức độ là rất tốt và tốt chiếm tỷ lệ cao 64,5% (12,1%+42,4%) ở nhóm sử dụng AGN, cao hơn so với tỷ lệ bệnh nhân tự nhận xét là rất tốt và tốt ở hai nhóm còn lại, khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Các bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ hài lòng với chất lượng điều trị của AGNchiếm tỷ lệ cao so với điều trị Rotunda đơn thuần. Với nhóm sử dụng kết hợp AGN, tỷ lệ bệnh nhân nhận xét về kết quả điều trị là rất tốt và khá tốt ít hơn so với nhóm sử dụng đơn thuần AGN, khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05 mặc dù việc sử dụng kết hợp cho kết quả cải thiện điểm PSQI, DASS 21, thời gian vào giấc ngủ, thời lượng ngủ là tốt so với sử dụng đơn thuần AGN. Lý do là nhiều bệnh nhân thấy việc sử dụng kết hợp AGNvới Rotunda gây buồn ngủ và mệt mỏi ngày hôm sau.

Tác dụng không mong muốn.

Bảng 8. Tác dụng không mong muốn của 3 phác đồ.

Tác dụng không mong muốn của AGNlà buồn ngủ ngày hôm sau chiếm 6,1%, mệt mỏi 3,0%, ít hơn so với dùng Rotunda đơn thuần và dùng Rotunda kết hợp với AGN. Khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Tác dụng phụ khác ít gặp và không có khác biệt về thống kê giữa các nhóm nghiên cứu với p>0,05. Buồn ngủ, mệt mỏi, khô miệng, bồn chồn ngày hôm sau là những tác dụng không mong muốn thường gặp ở các thuốc điều trị rối loạn giấc ngủ, các tác dụng này mất đi ở nhóm sử dụng AGNsau tuần đầu sử dụng. Với ưu thế ít tác dụng không mong muốn, AGNlà lựa chọn ưu tiên cho bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ. Theo Nguyễn Văn Chương [2] nghiên cứu trên 100 bệnh nhân mất ngủ suy nhược thần kinh điều trị bằng Rotundin sulphat thấy rằng một số bệnh nhân còn buồn ngủ sang hôm sau, (1bệnh nhân 1%) có biểu hiện bồn chồn nhưng khám thần kinh không có biểu hiện bệnh lý, sau 15 hút thấy thoải mái hoàn toàn. Theo Bế Hồng Thu [5] nghiên cứu trên 63 bệnh nhân ở trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai năm 2010 thấy rằng ngộ độc Rotundin gặp ở người uống từ 6 viên đến 300 viên Rotundin ảnh hưởng chủ yếu lên tim mạch với các biểu hiện như chậm xoang, nhanh xoang thay đổi đoạn ST, sóng T, QT_c dài ngừng thở (đặc biệt là ở trẻ em), có thể gây viêm gan khi điều trị Rotundin kéo dài, có một bệnh nhân tử vong khi uống 80 viên Roxen (Rotundin) điều đó cho thấy cũng cần rất  lưu ý khi sử dụng sản phẩm thảo dược Rotundin.

Kết luận

Sau khi nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng: 33 trường hợp sử dụng AGNvới 31 trường hợp sử dụng kết hợp AGNkết hợp Rotunda, 34 trường hợp sử dụng Rotunda đơn thuần ở bệnh nhân nữ rối loạn giấc ngủ với liệu trình 30 ngày điều trị. Chúng tôi có một số kết luận sau về chế phẩm sinh học AGN.

Tác dụng cải thiện lâm sàng.

+ Giảm thời gian vào giấc ngủ 37,4±29,1 phút, tăng thời lượng ngủ 1,8±1,0 giờ, giảm số lần thức giấc trong đêm 1,3±0,9 lần, thấy đạt hiệu quả hơn so với Rotunda.

+ Cải thiện chất lượng giấc ngủ theo chỉ số PSQI, giảm chỉ số PSQI sau 15 ngày điều trị 4,1±4,7 điểm, sau 30 ngày điều trị giảm 6,0±4,9 điểm. Mức độ rối loạn lo âu giảm rõ ở ngày điều trị thứ 15 và 30 sau điều trị. Các bệnh nhân tự đánh giá kết quả điều trị là rất tốt và khá tốt chiếm tỷ lệ cao 64,5%. Hiệu lực điều trị của AGN được đánh giá là tốt và rất tốt (điểm PSQI giảm được trên 50% so với PSQI vào viện) chiếm 67,7%.Hiệu quả điều trị rối loạn giấc ngủ rõ rệt ở những bệnh nhân nữ có rối loạn lo âu và các bệnh phụ khoa như  rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh và cắt bỏ tử cung…

+ AGN đem đến sự khác biệt về cải thiện giấc ngủ và sự kết hợp AGN với rotunda là không cần thiết.

Tác dụng không mong muốn: Sau 30 ngày sử dụng hầu như không thấy tác dụng không mong muốn của chế phảm sinh học AGN: buồn ngủ ngày hôm sau chiếm 6,1%, mệt mỏi 3,0%, bồn chồn 6,1%, các tác dụng không mong muốn nhanh chóng mất đi sau tuần đầu sử dụng.

Abstract

After having done a randomized controlled clinical trail on 98 women suffered from sleep disorders treated with Tue Duc An Gian Nu (AGN)in the time of 30 days we have following conclusions: the mean age from 40 to 60 yearsoccupied 53,4% of patients group. AGN reduces the time to fall asleep with 37,4±29,1 minutes, increases duration of sleep with 1,8±1,0 hours/night, reducing mean awake times with 1,3 ±0,9 per night, reducing the average PSQI with 6,0±4,9, decreased the depression-DASS 21 scores on day 30 in comparation to day 0 with statistical significance p <0.05. 64,5% of the patients assessed the efficacy with good and very good themself. The siedeeffects: sleeppy sickness, tired, tenterhooks is very slow rate, and it will stop naturally itself after 1 week.

Tài liệu tham khảo.

1.  Nguyễn Văn Chương (2004), Thực hành lâm sàng thần kinh học, Nhà xuất bản Y học, tr 81- 84.

2.  Nguyễn Văn Chương (2010) “Nghiên cứu tác dụng gây ngủ của Rotundin sulphat đường uống” Tạp chí y – dược học quân sự số 3-2010.

3.  Đỗ Tất Lợi (2006), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nhà xuất bản Y học, tái bản 2006.

4. Trần Công Luận (2014) “Phát triển và khai thác nguồn gen cây Đinh lăng làm nguyên liệu sản xuất thuốc”,Bộ khoa học và công nghệ 2014,07, 06.

5. Bế Hồng Thu, Phạm Duệ, Hà Trần Hưng (2010),“Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng về ngộ độc cấp rotundin tại trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai” Yduocvn.com30/04/2010.

6.  James A. Duke (2002), Hanbook of medicanal  herbs, second edition, CRC PRESS LLC.