Cùng ECO Pharma tìm hiểu nguyên nhân và cách cải thiện tình trạng mất ngủ rối loạn lo âu để có giấc ngủ ngon và sâu.

Bệnh lo âu mất ngủ là gì?

Bệnh lo âu mất ngủ có thuật ngữ y khoa chính xác là rối loạn giấc ngủ và lo âu (Sleep and anxiety disorders - PMC). Đây là một rối loạn tâm thần gây ra cảm giác lo lắng, căng thẳng quá mức kéo dài, đi kèm với các vấn đề rối loạn giấc ngủ như khó vào giấc, thức giấc giữa đêm, ngủ không sâu hoặc mất ngủ mãn tính.

Lo lắng là một trải nghiệm rất đời thường, hoạt động như một hồi chuông báo động bên trong cơ thể. Nó cảnh báo về mối nguy hiểm tiềm ẩn và ở mức độ nhẹ, và có thể hữu ích cho cơ thể. Tuy nhiên, trong các rối loạn lo âu, cơ thể phải chịu đựng những cảnh báo sai có thể dữ dội, thường xuyên hoặc liên tục. Những cảnh báo sai này có thể dẫn đến trạng thái kích thích rối loạn chức năng từ đó dẫn đến khó khăn khi ngủ - thức dai dẳng. Theo Viên Y tế Quốc gia Mỹ, tỷ lệ mắc rối loạn lo âu trong suốt cuộc đời trên thế giới ước tính dao động từ 10% - 25%.

Người bệnh lo âu mất ngủ thường trong vòng luẩn quẩn lo âu làm kích thích căng thẳng khiến cơ thể khó thư giãn và ngủ ngon; và mất ngủ kéo dài làm tăng mức độ lo lắng, căng thẳng, khiến tình trạng ngày càng nghiêm trọng hơn. Mất ngủ rối loạn lo âu xảy ra ở bất kỳ đối tượng nào. Đặc biệt, nếu đang mắc chứng rối loạn giấc ngủ hoặc có các vấn đề về sức khỏe tâm thần, nguy cơ bị mất ngủ lo âu sẽ cao hơn.

Mối quan hệ giữa rối loạn lo âu và mất ngủ

Các nghiên cứu chỉ ra rằng rối loạn lo âu và mất ngủ có liên kết chặt chẽ và tác động lẫn nhau. Mất ngủ, đặc biệt là mất ngủ mãn tính thường xuất hiện đồng thời với những rối loạn lo âu như rối loạn hoảng sợ (panic disorder - PD) và rối loạn lo âu tổng quát (generalized anxiety disorder - GAD). Những đối tượng này thường gặp khó khăn trong việc bắt đầu và duy trì giấc ngủ với những biểu hiện như tăng thời gian ngủ chập chờn, giảm thời gian ngủ và chất lượng giấc ngủ.

Rối loạn lo âu còn kích thích hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến trục hạ đồi - tuyến yên - thượng thận và gây ra rối loạn giấc ngủ. Theo Sciencedirect - Cơ sở dữ liệu toàn văn về các nội dung khoa học toàn cầu, khoảng 70% - 80% số người trải qua các rối loạn lo âu có triệu chứng mất ngủ. Ngược lại, mất ngủ cũng làm tăng mức độ lo âu, tạo thành một vòng lặp luẩn quẩn. Một mô hình nhận thức về mất ngủ cũng đã đề cập đến mối quan hệ này.

Khi một người lo lắng quá mức về giấc ngủ và những hậu quả của việc thiếu ngủ có thể kích thích sự căng thẳng và rối loạn cảm xúc. Những phản ứng này khiến người bệnh có cái nhìn tiêu cực hơn về giấc ngủ, hình thành các hành vi đối phó không hiệu quả, từ đó khiến tình trạng mất ngủ rối loạn lo âu trầm trọng hơn.

Mất ngủ và rối loạn lo âu có sự liên quan với nhau và ảnh hưởng lẫn nhau. Lo âu không chỉ làm tăng nguy cơ mất ngủ mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, mất ngủ cũng là yếu tố trung gian giữa stress và lo âu, góp phần làm tăng mức độ lo âu. Ngoài ra, những người mắc chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA), một rối loạn giấc ngủ gây ra việc ngừng thở nhiều lần và làm gián đoạn giấc ngủ, cũng có nguy cơ cao mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần, bao gồm trầm cảm, lo âu và rối loạn hoảng sợ.

Nguyên nhân gây mất ngủ rối loạn lo âu

Nguyên nhân gây mất ngủ rối loạn lo âu liên quan đến các yếu tố sinh lý, thần kinh và tâm lý. Chúng bao gồm:

  • Tăng trạng thái kích thích thần kinh: Trạng thái kích thích quá mức hệ thần kinh trung ương là một trong những cơ chế gây mất ngủ lo âu ở nhiều người. Theo đó, những hoạt động bất thường ở vùng não như locus coeruleus, hệ thống noradrenaline và các mạch điều hòa cảm xúc làm tăng sự tỉnh táo và khó thư giãn, từ đó gây khó ngủ và duy trì giấc ngủ.
    Rối loạn chức năng cấu trúc não: Hình ảnh não bộ ở những người bị mất ngủ mãn tính kèm với lo âu có sự giảm thể tích chất xám ở vùng tiểu não và vùng insula trái. Đây là những khu vực quan trọng trong điều hòa cảm xúc với giấc ngủ. Sự suy giảm này có liên quan đến mức độ nghiêm trọng của lo lắng mất ngủ, cho thấy tổn thương cấu trúc não góp phần vào nguyên nhân mất ngủ rối loạn lo âu.
  • Suy nghĩ tiêu cực và lo lắng quá mức trước khi ngủ: Người bị rối loạn lo âu thường trải qua tình trạng chạy đua với những suy nghĩ tiêu cực, lo lắng về các vấn đề cá nhân hoặc công việc, đặc biệt là trước khi đi ngủ. Việc này tạo ra trạng thái lo lắng dự đoán, khiến người bệnh khó bắt đầu và giấc ngủ và dễ thức giấc giữa đêm.
  • Rối loạn điều hòa hormone căng thẳng: Sự tăng hoạt động của trục hạ đồi - tuyến yên - thượng thận dẫn đến tăng tiết cortisol và corticotropin - releasing factor (CRF), làm tăng trạng thái kích thích và gây khó ngủ. Đây cũng là cơ chế chung liên quan đến mất ngủ và các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu.
  • Ảnh hưởng của các rối loạn thần kinh đi kèm: Bệnh lo âu mất ngủ thường xảy ra đồng thời với các bệnh lý tâm thần khác như rối loạn hoảng sợ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn căng thẳng sau chấn thương,... Những bệnh lý này làm trầm trọng mức độ mất ngủ và gây khó khăn trong điều trị.

Triệu chứng mất ngủ lo âu

Theo các nghiên cứu dịch tễ học, có tới một phần ba dân số trưởng thành báo cáo khó ngủ. Và rối loạn giấc ngủ được coi là triệu chứng phổ biến thứ hai của tình trạng đau khổ về mặt tinh thần.

Dưới đây là những triệu chứng mất ngủ lo âu phổ biến:

  • Các cơn hoảng sợ về đêm (nocturnal panic attacks): Tình trạng này có thể khiến người bệnh tỉnh giấc đột ngột, cảm giác sợ hãi, tim đập nhanh, khó thở, làm giấc ngủ bị phân mảnh và tăng lo âu về giấc ngủ.
  • Gặp khó khăn khi bắt đầu ngủ, ngủ không sâu, dễ tỉnh giấc và không thể ngủ lại: Ở những người bệnh rối loạn lo âu lan tỏa, việc lo âu có thể khiến người bệnh khó vào giấc ngủ, ngủ không sâu, dễ thức giấc và khó ngủ lại được. Tình trạng này nếu kéo dài có thể khiến tâm trí người bệnh suy nghĩ tiêu cực và lo lắng các vấn đề trong cuộc sống, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
  • Ám ảnh và hành vi cưỡng chế lặp đi lặp lại trước khi đi ngủ: Những người bệnh rối loạn ám ảnh cưỡng chế thường khó vào giấc do các ý nghĩ ám ảnh và hành vi cưỡng chế lặp lại liên tục. Người bệnh mất nhiều thời gian để kết thúc các hành vi đó, dẫn đến ngủ muộn, ngủ không sâu hoặc thức dậy giữa đêm do lo lắng về các ý nghĩ ám ảnh.
  • Ác mộng và thức giấc giữa đêm: Ác mộng liên quan đến sự kiện sang chấn khiến người bệnh tỉnh giấc hoảng loạn, khó ngủ lại, kéo dài tình trạng mất ngủ và làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn stress sau sang chấn.
  • Các phản ứng khác của cơ thể: Thường xuyên lo lắng mất ngủ có thể biểu hiện qua những phản ứng như nhịp tim nhanh, đổ mồ hôi, run rẩy, đau đầu, căng cơ, khó chịu ở đường tiêu hóa và cảm giác bồn chồn, lo âu liên tục.
  • Cảm giác mệt mỏi, uể oải vào ban ngày: Chứng lo âu mất ngủ khiến người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng, buồn ngủ ban ngày và giảm hiệu quả làm việc do chất lượng giấc ngủ kém và cơ thể không được phục hồi hoàn toàn.

Cảm giác lo âu trước khi đi ngủ khiến người bệnh khó ngủ được, làm cho tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn.

Tác hại của chứng rối loạn lo âu mất ngủ

Tác hại của chứng lo âu mất ngủ ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

1. Ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần

  • Gia tăng mức độ lo âu và trầm cảm: Mất ngủ lo âu khiến các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu lan tỏa trở nên trầm trọng hơn.
  • Rối loạn cảm xúc và suy giảm khả năng kiểm soát cảm xúc: Thiếu ngủ làm giảm hoạt động của vùng vỏ não trước trán - khu vực kiểm soát cảm xúc khiến người bệnh dễ cáu gắt, lo lắng quá mức, mất bình tĩnh và khó kiểm soát hành vi.
  • Gián đoạn chu kỳ giấc ngủ chuyển động mắt nhanh (REM): Mất ngủ lo âu gây rối loạn giấc ngủ REM, làm xuất hiện ác mộng, giấc mơ khó chịu, khiến người bệnh thức giấc nhiều lần trong đêm, làm giảm chất lượng giấc ngủ.

2. Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất

  • Suy giảm hệ miễn dịch và tăng nguy cơ bệnh lý mạn tính: Mất ngủ lo âu kéo dài làm hệ miễn dịch suy yếu đi, khiến cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng và làm nặng thêm các bệnh mạn tính như tiểu đường, huyết áp cao, bệnh lý tim mạch, béo phì và đột quỵ.
  • Rối loạn tim mạch: Bệnh lo âu mất ngủ kéo dài kích thích sản xuất hormone stress như cortisol, gây tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ và các bệnh lý tim mạch khác.
  • Rối loạn tiêu hóa: Ảnh hưởng của stress và lo âu kéo dài có thể gây ra các triệu chứng như buồn nôn, khó tiêu, tiêu chảy, táo bón, đau dạ dày do.
  • Mệt mỏi, đau nhức cơ thể: Người bệnh lo âu mất ngủ thường xuyên cảm thấy đau đầu, đau cơ, mỏi vai gáy do căng thẳng thần kinh và thiếu ngủ.

3. Ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống

  • Giảm hiệu suất công việc và học tập: Bệnh rối loạn lo âu mất ngủ khiến người bệnh giảm khả năng tập trung, suy giảm trí nhớ, thiếu kiên nhẫn và giảm sự nhạy bén trong công việc, học tập.
  • Tăng khả năng lạm dụng chất kích thích: Nhiều người làm dụng rượu bia, thuốc an thần và các chất kích thích khác nhằm giảm sự khó chịu khi bị mất ngủ lo âu. Việc này có thể dẫn đến nghiện, gây ra nhiều hệ luỵ sức khỏe khác.
  • Nguy cơ tai nạn: Lo lắng mất ngủ làm giảm khả năng phản xạ và tỉnh táo, tăng nguy cơ tai nạn giao thông, tai nạn lao động.

Chẩn đoán chứng lo lắng mất ngủ như thế nào?

Để chẩn đoán bệnh rối loạn lo âu mất ngủ, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng, xem xét tiền sử bệnh lý và kiểm tra chi tiết về các triệu chứng mà bạn đang gặp.

Cụ thể, bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá lâm sàng nhằm xác định chính xác các rối loạn lo âu như rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn hoảng sợ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế hay rối loạn căng thẳng sau sang chấn với những tiêu chuẩn chẩn đoán riêng dựa trên các hệ thống phân loại như DSM-IV.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh thực hiện bảng hỏi tự đánh giá nhằm thu thập thêm thông tin về triệu chứng mất ngủ, khó ngủ, ngủ không sâu, thức giấc giữa đêm ở người bệnh rối loạn lo âu.

Bác sĩ sẽ tiến hành đo đa ký giấc ngủ (polysomnography) nhằm quan sát những thay đổi trong kiến trúc giấc ngủ của người bệnh và đánh giá hoạt động sinh lý của cơ thể trong lúc ngủ.

Các chỉ số được theo dõi bao gồm:

  • Mức oxy trong máu
  • Tư thế nằm khi ngủ
  • Hơi thở
  • Hoạt động điện của não (sóng não)
  • Chuyển động của mắt
  • Nhịp tim và nhịp điệu tim
  • Cử động chân
  • Các giai đoạn giấc ngủ
  • Mức độ ngáy hoặc âm thanh phát ra khi ngủ

Thông qua việc tổng hợp thông tin từ khám bệnh, khai thác triệu chứng và kết quả xét nghiệm (nếu có), bác sĩ sẽ đưa ra đánh giá cụ thể xem tình trạng lo âu có liên quan đến rối loạn giấc ngủ hay không, từ đó có phương pháp điều trị triệu chứng mất ngủ lo âu.

Các phương pháp điều trị bệnh lo âu mất ngủ

Điều trị bệnh rối loạn lo âu mất ngủ cần kết hợp kiểm soát các yếu tố tâm lý gây lo âu và triệu chứng mất ngủ. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và tình trạng sức khỏe của người bệnh, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh điều trị những phương pháp sau:

1. Liệu pháp hành vi nhận thức

Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) là phương pháp điều trị hiệu quả cho rối loạn mất ngủ lo âu. Các chuyên gia tâm thần kinh sẽ giúp người bệnh tập trung xác định và thay đổi các hành vi cụ thể gây ra tình trạng khó ngủ. Đồng thời cũng giúp người bệnh nhìn nhận lại các tình huống trong cuộc sống một cách khác đi, giảm lo nghĩ quá mức. Việc xác định chính xác những tác động ảnh hưởng đến giấc ngủ giúp người bệnh điều chỉnh được suy nghĩ và hành vi xấu, từ đó cải thiện chất lượng giấc ngủ mà không cần sử dụng thuốc.

Liệu pháp hành vi nhận thức giúp người bệnh là phương pháp điều trị lo âu mất ngủ hiệu quả.

2. Thuốc

Bác sĩ có thể chỉ định nhiều loại thuốc khác nhau để điều trị lo âu và mất ngủ, tùy theo tiền sử bệnh lý và nguyện vọng cá nhân của người bệnh. Để điều trị lo âu, bác sĩ thường ưu tiên sử dụng nhóm thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) hoặc ức chế tái hấp thu serotonin–norepinephrine (SNRI). Tuy nhiên, một số loại thuốc trong nhóm này có thể làm tăng mức độ tỉnh táo và gây khó ngủ hơn. Trong trường hợp đó, bác sĩ có thể kê thuốc dùng vào buổi sáng hoặc chọn loại có tác dụng an thần nhẹ.

Đối với những người bị mất ngủ, bác sĩ thường áp dụng phương pháp điều trị tích hợp, bao gồm:

  • Thuốc hỗ trợ giấc ngủ (theo đơn, không kê đơn hoặc melatonin),
  • Kết hợp với vệ sinh giấc ngủ khoa học và CBT-I.

Các loại thuốc này có thể giúp dễ ngủ hơn, rút ngắn thời gian vào giấc, kéo dài thời gian ngủ và cải thiện chất lượng giấc ngủ.

Các biện pháp phòng ngừa bệnh lo âu mất ngủ

Phòng ngừa chứng lo âu mất ngủ qua những biện pháp dễ ngủ không chỉ nâng cao chất lượng giấc ngủ mà còn cải thiện sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Để phòng ngừa bệnh rối loạn lo âu mất ngủ, thiết lập giờ đi ngủ và thức dậy cố định mỗi ngày kể cả cuối tuần sẽ giúp duy trì nhịp sinh học ổn định và cải thiện chất lượng giấc ngủ một cách tự nhiên. Bên cạnh đó, người bệnh nên tạo môi trường ngủ lý tưởng bằng cách giữ phòng ngủ yên tĩnh, mát mẻ và đủ tối.

Việc sử dụng các chất kích thích như caffeine, thuốc lá hoặc đồ uống có cồn trong vài giờ trước khi ngủ cần tránh để không làm ảnh hưởng đến giấc ngủ. Thay vào đó, các loại trà thảo mộc không chứa caffeine như trà hoa cúc, oải hương, rễ nữ lang, hoa lạc tiên, gừng hay bạc hà cũng là một biện pháp tự nhiên hỗ trợ thư giãn và ngủ ngon hơn.


Tập luyện thể thao thường xuyên sẽ mang lại lợi ích cho giấc ngủ, tuy nhiên nên hoàn tất việc tập luyện ít nhất 5 - 6 tiếng trước giờ đi ngủ. Ngoài ra, bạn cũng nên hạn chế ngủ trưa kéo dài hoặc ngủ vào cuối buổi chiều; tránh ăn quá no hoặc ăn gần giờ ngủ để phòng ngừa tình trạng đầy bụng và khó ngủ. Một điều cần chú ý nữa là không nên uống nhiều nước vào buổi tối vì dẫn đến tiểu đêm làm bạn phải thức dậy.

Đối với những người hay gặp khó khăn trong việc bắt đầu chìm vào giấc ngủ, hãy thử áp dụng các hoạt động thư giãn như đọc sách, nghe nhạc nhẹ, tắm nước ấm hoặc thực hành thiền, yoga nhẹ nhàng để giải tỏa căng thẳng. Thực hành thiền chánh niệm vào buổi tối giúp tâm trí thư giãn để ngủ ngon giấc.

Đối với người lớn tuổi, các liệu pháp châm cứu, bấm huyệt, massage có thể tốt cho giấc ngủ. Việc xoa bóp nhẹ nhàng trước khi đi ngủ bằng các động tác kéo giãn cơ không chỉ giúp cải thiện tuần hoàn máu mà còn kích thích dây thần kinh phế vị - dây thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa hệ thần kinh phó giao cảm. Khi được kích hoạt, dây thần kinh này giúp cơ thể thư giãn sâu hơn, làm giảm nồng độ hormone căng thẳng cortisol và thúc đẩy sản sinh serotonin (một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng cho giấc ngủ).

Những bài tập thực hành thiền chánh niệm giúp thư giãn tâm trí, hạn chế áp lực và hạn chế suy nghĩ tiêu cực gây mất ngủ lo âu.

Việc bổ sung các tinh chất tự nhiên có khả năng chống oxy hóa, tăng cường lưu thông máu lên não rất tốt để hỗ trợ cải thiện giấc ngủ. Một số chiết xuất từ quả việt quất (Blueberry) và bạch quả (Ginkgo Biloba) đã được nghiên cứu tại Mỹ cho thấy hiệu quả trong việc hỗ trợ sức khỏe tổng thể, nâng cao chất lượng giấc ngủ và cải thiện tình trạng mất ngủ, lo âu một cách an toàn.

Mất ngủ rối loạn lo âu không chỉ suy giảm chất lượng giấc ngủ và còn ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể nếu không được điều trị kịp thời. Nếu bạn đang có những dấu hiệu của mất ngủ lo âu, Dược ECO Pharma khuyên bạn hãy nhanh chóng đến gặp bác sĩ để có phương pháp chẩn đoán và điều trị phù hợp.